Referat doc. uniw. w Poznaniu dr. W. Degi wygłoszony na zjeździe lekarzy szkolnych w Berlinie w 1936 r. (Tłumaczył za zezwoleniem autora referatu mjr dypl. Cypryk Stanisław.)

Oddziaływanie pływania na poprawę postaw ciała ludzkiego jest oczywiste szczególnie wtedy, gdy postawa ta jest wolna od trwałych odchyleń od normy mogących niekorzystnie wpływać na technikę pływania. W rozważaniu niniejszym omówimy tylko te odchylenia od normy w budowie ciała, które wpływają na ruchy odbywające się w płaszczyźnie strzałkowej, a więc w Crawl’u, pominiemy natomiast te, które mają wpływ na ruchy w płaszczyźnie czołowej (pn. boczne skrzywienie kręgosłupa), gdyż ruchy te przeważają w pływaniu stylem klasycznym.

Przed paru laty była poruszana sprawa wyboru sposobu pływania w okresach początkowych: żabka czy Crawl. Werkmaister podał wówczas do wiadomości ogólne wyniki swych badań przeprowadzonych na dużym materiale i wykazał, że w Berlinie pozostało 33,5% nie pływających stylem klasycznym i 81,3% Crawlem. Często mówi się o tak zwanych „urodzonych” Crawl’istach i o takich, którzy się nigdy tego stylu nie nauczą. Styl ten według opinii Fejga nie jest zalecany u dorosłych, a to z tego względu, że tylko w wyjątkowych wypadkach po długotrwałych ćwiczeniach osiąga się cel. Pozostaje do wyjaśnienia pytanie, czy trudności w nauce Crawla nie są związane z tak często spotykaną nieprawidłową budową ciała. Na podstawie badań dzieci szkół powszechnych w wieku od 7 do 14 lat stwierdzono, że 73% dziewcząt i 60% chłopców posiada wadliwe postawy; w miejskich zaś poradniach społecznych w Poznaniu gdzie do badań kwalifikuje się już materiał wybrany, liczba nieprawidłowo zbudowanych wynosi 16% u mężczyzn i 17% u kobiet (Dega).

Rozpatrzymy teraz niektóre tylko odchylenia poszczególnych części ciała od normy i postaram się ocenić wpływ jaki mogą one wywierać na technikę Crawl’a.

Zwiększone nachylenia miednicy, polega na obniżeniu jej przedniej części i uniesieniem tylnej. To nieprawidłowe ustawienie pociąga za sobą zwiększone skrzywienie części lędźwiowej kręgosłupa ku przodowi, a to z tego powodu, że na skutek wzajemnego zbliżania się przyczepów mięśni wyprostnych podudzia i lędźwiowo-biodrowych, występuje zmniejszenie ich napięcia (rys. 1), przyczepy zaś mięśni tylnych miednicowo-udowych (mięśnie pośladkowe i zginacze podudzia) oddalają się od siebie, wywołując zwiększone napięcie tej grupy mięśniowej. Zmiany te powodują wysokie położenie części średnicowych w pozycji pływackiej (rys. 2). Przez miednicę przechodzi oś ruchów kończyn dolnych, która w tym wypadku nie leży w kierunku pływania (staw biodrowy pozycja wyjściowa dla ruchów nożycowych nóg).

Pochylenie w stawie biodrowym jest tym większe im większy jest kąt nachylenia miednicy. Napięcie zginaczy podudzia, wynikające z nachylenia miednicy, powoduje wynurzanie się nogi nad powierzchnię wody przy podniesieniu ku tyłowi i zgięcie w kolanie. Na skutek zluźnienia zginaczy bioder i mięśni wyprostnych podudzia, uderzenie nogi zostanie wykonana ze zmniejszoną siłą. Przez zwrócenie uwagi uczeń stara się poprawie pracę nóg i pomaga sobie przez odpowiednie nastawienie miednicy, które staje się możliwe jedynie przez napięcie mięśni pośladkowych, zginaczy podudzia i mięśni brzusznych. Gdy jednak pływający napina mięśnie pośladkowe i zginacze podudzia ruchy jego stają się sztywne, napięcie zaś mięśni brzusznych utrudnia normalne oddychanie.

Przykurcz w stawie barkowym obserwujemy w przypadkach przykrócenia mięśni piersiowych lub w skrzywienia kręgosłupa.

Zmiany te ograniczają ruchy w obrębie tego stawu i gdy staramy się w tych wypadkach podnieść ramiona powyżej, udaje się to tylko pozornie, gdyż jednocześnie miednica unosi się ku przodowi wyrównuje kompensacyjnie przykurcz (rys. 3). Uniesienie miednicy jest tym większe im większe są zmiany w stawie barkowym. Podczas pływania uczeń wyrównuje ten przykurcz przez pozorujące ustawienie kręgosłupa i tułowia (lordozowanie). Gdy mu się zaś to na skutek zbyt miękkiego przykurczu nie udaje, wówczas zbyt intensywne ruchy wyprostne w stawie barkowym wywołują ucisk ku dołowi na okolicę miednicy, powodując skłonność do opadania nóg (rys. 4.), jeżeli natomiast przykurcz zostanie wyrównany przez wygięcie kręgów lędźwiowych ku przodowi powstaje znaczne nachylenie miednicy z wysokim ułożeniem naczyń krwionośnych, pociągając za sobą wszystkie następstwa przykurczu w stawie barkowym wyżej opisane. Tonięcie nóg zostaje zniesione przez zwiększoną pracę ich, co powoduje szybkie męczenie się, wysokie zaś ułożenie naczyń krwionośnych powoduje sztywność ruchów nóg. Częściowo pływak może zredukować przykurcze w stawie barkowym, przez ruchy obrotowe tułowia (Radling) przy czym wykazuje skłonność do zanurzania ramion w pozycji przywodzącej, a nie w kierunku przedłużenia osi ciała, jak tego zasady pływania wymagają. Wszystko to wpływa na szybkość poruszania się pływającego.

Zwiększone skrzywienie części szyjnej kręgosłupa ku przodowi, powoduje zmniejszenie napięcia mięśni na skutek zbliżenia ich przyczepów i utrudnia przez to pracę ich jako mięśni pomocniczych podczas forsownego oddechu (rys. 5).

Skrzywienie części szyjnej kręgosłupa ku przodowi w pozycji pływackiej powoduje ustawienie osi ruchów obrotowych głowy pod pewnym kątem do powierzchni wody i kąt ten jest tym większy im większe jest skrzywienie.

Ruchy obrotowe głowy konieczne do prawidłowego oddychania podczas pływania Crawl’em powodują przechylanie głowy ku tyłowi i uniesienie jej ponad poziom wody; skrzywienie kręgosłupa w części szyjnej, zwiększa zakres tych ruchów na skutek skrócenia mięśni karku. Unoszenie głowy powoduje opadanie nóg i stwarza większy opór całej szerokości tułowia, pływający siara się wówczas obniżyć głowę poprawia położenia ciała, co z kolei utrudnia ruchy wdechowe. Próba skierowania osi ruchów obrotowych w kierunku linii pływania, pociąga za sobą ustawienie szczęki dolnej ku tyłowi i napięcie mięśni przednich szyi; czynność ta ustala górną część klatki piersiowej i głowę stąd zaś sztywność pracy głowy i utrudnienie oddechu.

Z innych przyczyn powodujących utrudnienie oddychania i szybkie męczenie się należy wymienić nieprawidłową pracą nóg.

Posuwanie się pływającego ku przodowi wytwarza przed jego głową falę, wielkość której zależy od szybkości pływania. Za grzbietem fali mniej więcej na wysokości ust pływającego, wytwarza się dolina, której głębokość zależna jest od wysokości fali. Głęboka dolina ułatwia oddech pływającego, wystarcza bowiem wówczas tylko małe skrzywienie głowy, by wydostać usta nad powierzchnię wody, płaska dolina a więc mniejsza szybkość, pogarsza warunki oddechu a to ma miejsce przy nieprzepisowej pracy nóg (mała szybkość płaska fala).

Przykłady powyższe wskazują w jakim stopniu wadliwa postawa wpływa na techniczne pływanie Crawl’em.

Uczeń ze stałymi wadami budowy ciała stara się przezwyciężyć wynikające z tego stanu rzeczy, przeszkody przez odruchowy mechanizm wyrównawczy i tak np. gdy zmiany, w stanie barkowym są nie wielkie stara się on minąć całkowite wyprostowanie ramienia w tym stawie i ruchy ogranicza w ten sposób, że nie przekraczają one stopnia przykurczu, przy tym może byt lekkie skrzywienie ciała wzdłuż osi.

Nieprawidłową pracę nóg stara się on skorygować przez zmniejszoną obszerność ruchów nożycowych z jednoczesnym przyśpieszeniem tychże.

Dzięki celowej i długotrwałej nauce pływania drobne odchylenia od normy w budowie ciała mogą być zmniejszone lub całkowicie usunięte, jeżeli zaś zmiany te są daleko posunięte, lub też kilka drobnych zmian sumuje się i nie dadzą się one usunąć, należy wówczas zaniechać nauki Crawl’em. Tak też postępujemy u ludzi dorosłych.

Zrozumiałe jest, że w przypadkach, których wady budowy ciała są nie ustalone, samo zwracanie uwagi i wytykanie błędów podczas ćwiczeń w wodzie nie jest celowe, a raczej zniechęca ucznia odbierając mu radość pływania.

W tych wypadkach należy przeprowadzić ćwiczenia wstępne, które przez swoja celowość mogą te wady wyrównać poprawiając technikę pływania. Z tych ćwiczeń wyrównawczych możemy wymienić:

1. Ćwiczenia usuwające przykurcze:

1)      Stawu barkowego

2)      Ustalonego skrzywienia kręgosłupa w części szyjnej ku przodowi

3)      Ustalonego skrzywienia kręgosłupa w części lędźwiowej

4)      Stawu kolanowego

1. Ćwiczenia wzmacniające poszczególne grupy mięśniowe przeciwstawiające się przykurczowi:

1)      Mięsnie wyprostne stawu barkowego

2)      Przedniej grupy mięśnie szyi

3)      Mięśnie brzuszne

4)      Mięśnie pośladkowe

5)      Mięsnie oddechowe (opanowanie oddychania przy napiętych mięśniach brzusznych, szczególnie ważne przy większym nachyleniu miednicy).

Ćwiczenia wyrównawcze mogą być stosowane równolegle, względnie przed nauką pływania zależnie od stopnia zmian w budowie ciała. Badanie lekarskie może instruktorowi wskazać drogi nauczania Crawl’em zaoszczędzając niepotrzebnej pracy. W braku lekarza, doświadczony instruktor może zorientować się w odchyleniach budowy ciała od normy. Skrzywienie czyści szyjnej kręgosłupa ku przodowi można poznać po wyraźnie wysuniętej głowie.

Ażeby przekonać się o zwiększonym nachyleniu miednicy ku przodowi, stawiamy badanego bokiem do nas i każemy jedną nogę unieść ku przodowi o 60st nie zginając jej w stawie kolanowym (sposób Langie’go). W przypadkach nachylenia miednicy kość krzyżowa przedstawia się płaska. Jeżeli chcemy stwierdzić, czy dany uczeń ma skrzywiony kręgosłup w części lędźwiowej ku przodowi układamy go na plecach na stole lub na podłodze i polecamy ucisnąć ciałem na rękę naszą umieszczoną pod łukiem lędźwiowym; jeżeli to się uda budowa jest prawidłowa gdy się zaś nie uda kręgosłup jest przechylony ku przodowi w tej części. Przykurcz w okolicy stawu barkowego stwierdzamy przez usadowienie badanego z zgiętymi kolanami i opartymi plecami przy ścianie i zalecamy podnieść ramiona pionowo w górę. W przypadkach przykurczu ramion udaje się to tylko do pewnego poziomu, powyżej którego plecy odsuwając się od ściany, miednica zaś przechyla się do przodu. Doświadczeni instruktorzy z samego już ułożenia i ruchów w wodzie orientują się w wartości danego ucznia, jako Carwl’isty. Systematyczne jednak badanie uczących się pływać, dokładniej wykazuje odchylenie od normy budowie ciała, dając instruktorom celowe wskazówki jak należy z danym uczniem postępować, względnie zaniechać nauki pływania systemem Crawl’a.

Sport Wodny, Nr 10, czerwiec 1939r.